Manuscritos Inicio

Facsimilar Presentación Traducción
TRADUCTION EN LANGUE NAHUATL PAR LEP PÉRE PICHARDO DE QUELQUES FABLES D'ESOPE

Transcripción paleográfica

 

 

{F. a}

{en etiqueta: MEXICAIN 287[1]}

 

 

Manuscrit.

Un cahier in folio

18 pages.

______________

 

 

 

Traduction en langue nahuatl

Par le Pére Pichardo de quelques

Fables d'Esope.

________________

 

 

No. 287

 

 

Volume de 9 feuillets

6 août 1898.


                                                                           18 pag[es]

{F. 1}                                                                                    1

Traduccion de algunas Fabulas de Esopo en lengua mexica.

 

{1} Nican ompehua in zazanillatolli in quitlali ce tlamatini itoca Esopo ic techmachtia inematlanemiliztli.

 

Quaquauhtontzone, ihuan coyotl

Yn quaquauhtontzone, ihuan coyotl in iquac ica miqui cecni atlacomolco oncholoque. Auh in iquac opachiuhque atli in tentzone niman ic nohuiampa tlatlachia, quitemohua in campa huel quizazque. Auh in coyotl quilhui: ma camo ximotequipacho ca oniquittac in tlein ticchihuazque inic huel tiquizazque. Ca in tla timotlamelauhcaquetzaz, ihuan in moma caltich ticmanaz, ihuan in motzontecon ticahcohuíz inic huel micampa huehuetztoz moquaquauh in nehuatl niman mocuitlapa nontlecoz, inic huel nonquizaz atlacomolco. Auh in iquac oniquiz niman nimitzhualanaz. Auh in tentzone in iquac oquihuelcac itlatol coyotl niman quitlacama ipan hualquiz in coyotl. Auh in oquizaco niman ic atlacomoltenco ica huetzcatinemi. Auh in tentzone cenca oquitlahuelchiuh in ytecanecayahualiz coyotl. Auh in coyotl quilhui: in tentzone nocniuhe in tla izquitetl ic nimoyollo, in izqui mani motentzo ocachto tictemozquia in can huel tihualquizaz in ayamo toncholoa atlacomolco.

Ynin zazanillatlolli ic timachtilo in quenin huel achto monequi ticnemilizque in tlein ticchihuaznequi, inic amo za tepan ipan tihuetzinque in a[n]nezcaliliztli in xolopiyotl.

{en etiqueta: 315}

 

{F. 1v}                                                                                 

{2} Coyotl, yhuan tequani-miztli.

Cente/tl/ coyotl ayecaccan oquittaca in tequani miztli. Auh ceppa amo inemachpan oquinamic in tequani-miztli cenca omomauhti in coyotl huel zotlahuac. Auh inic oppa quinamic macihui momauhti aocmo cenca ixquích. Auh inic ixpan oquinamic ye quine mochicauh huel itlan onmiquani, ihuan oquinotz.

Ynin zazaniltontli techmachtia ca in ixquich tenonotzatzaliz tlatolli mahui/z/tic in yancuican ticcaqui cenca ticohuicamati, auh in tla miecpa ticcaqui ca ihuiyan itech titomatizque inic huel ticcaquizque.

 

{3} Cocoyo[n].

Centetl coyotl motzonhuica ayaxcan in maquiztzonhuazco quicauhtiquiz in icuitlapil, auh in iquac ye pinahuiz tlamati in ipampa aocmo tle ycuitlapil yic motequipachoa oquincentlali mochintin in cocoyo niman icquin nonotzaque cuitlahuiltia inic muchintin mocuitlapilcotonazque. Ca zan in camo qualtiliznequia. Oquimilhui nocnihua[n], nopilhua; tla xiccaquican tle zan nen in tichuilana tocuitlapil ca amo tle ic monequi ca zan ic titlalochpantinemi yehica totech monequi in timochintin tictequizque ticcotonazque: auh in iquac ye mie{c} tlamantli quittohua niman centetl oc ichpontontli[2] in coyotl tetla hualquiz quinanquili yuh quilhui: tlein tiquittohua nonanton, cuix tictecuitlahuiltizquiyay in tla camo zan ictoca timoqualtiliznequi.

 

{4} Acuetzpalli, yhuan coyotl

Centlamantli acuetzpalli mochihua in ompa Egipto atlan nemi cenca temamauhti in itlachieliz huel yuhquin tzitzimitl itoca cocodrilo, yuhquin cuetzpali ic mama ye auh cenca huey temamauhti yn i /…/xi{entre líneas:n}cayo. Quilmach ceppa cam monamicque coyotl, yhuan inin acuetzpali motlazo-

{F. 2}                                                                                                               2

huilique itechpa in intlacamecayo in acuetzpali cenca huey inic mochachamahuaya mohuecapanohuaya inca in aquique yculhuan intech paquiz ihuan quipohuaya in quexquich mahuiztic oquichiuh: auh in iquac cenca miec tlamantli ye quitenehuaya inechachamaliztlatol/li/ yn coyotl niman quinanquili quilhui ca amo ixachi tlatolli monequi ca niman itech neci in imopanehuayo in a/cce/huatl.

Ynin zazanilli quinezcayotia in iztlacati in amo tle nelli quittohua, ihuan iciuhca oncan pacholo in imiztlacatilizpan.

 

{5} Cihuatotolme, yhuan centetl tototl itoca perdiz.

Ce tlacatl quinnemitiaya icihuaquanacahua in tlanquiquetz centetl tototl itoca perdiz: auh in iquac ye intlan nemi amo imolquittaya zan quimictiaya, amo huel intlan tlaquaya: auh in perdiz cenca ic motequipachohuaya inic momatia, ca ipampa in centlamantli itoca in amo ihuan ehua quimictiaya: auh ceppa tlen ic motlahuelcuitique quanacame niman ic peuhque yic momitia: auh iquac oquimittac tototl cenca ic omoyollali quitto: axcan ninoyollalia, onimomatia azo ipanpa {a}yamo ihuan nehua nechmictia quanacame: auh in axcan niquimitta in monetechhuia momictia. Amo monequi nictlahuelchihuaz zan nicpaccayhiohuiz in iquac nechmictia.

Ynin zazanilli techmactia inic amo tictlahuelchihuazque[3] in ixquích netoliniliztli topan huallauh, yehica camo zan toceltin in tiquihiohuia in tlein tecoco tetolini, ca ixquich tlacatl intix {sic} nemi in manel huey, in manel mocuiltonehua ma nozo tlatohuani ca tzacutimani in netoliniliztli cemanahuac.

 

{F. 2v}

{6} Coyotl

Yn coyotontli ceppa ichan callac atlacatl tlaixiptlayo xinqui, auh in íquac onohuiannentlatlamahuizo ce cihuatl ixiptla oquittac cenca mahuizouhqui, cenca[4] qualne/z/qui, niman oquipehualti y ye quinotza cahahuilia auh in ohuelquittac amo tlatohua, amo molinia, niman quilhui, y yo quenin cenca qualnezticac cihuatl zan ye amo tle onca yyollo.

Ynin zazanilli quinezcayotia in motlacamati in qualcan yeccan moquetza za ye amo tle yyollo quimati.

 

{7} Tecollati, ihuan tlapacqui

Ce tecollati oquimocohui calli huehey, yhuan tlacohuaya: auh ce icniuh tlapaqui amo hueca in nemiya centetl in icalton catca, auh in tecollati ceppa oquitlatlauhti in tlapacqui inic nehuan oncan nemizque, yehica ca miec in ical onmanca, auh in tlapacqui amo oquitlahuelcaquili, zan quilhui, ca amo notech monequi in tinechilhuia[5] yehica ca in tlein nicpaccaz, nicchipahuaz, ca mochi ipan yaz in motecol, ca mochi quicatzahuaz.

Ynin zazanilli quitoznequi ca in qualnemiliceque amo zan huel quinepanohua in tlahueliloque ica yeehuatl {sic} quimocuitlahuia tlatlacolli.

 

{8} Netolli in amo huel moneltilia

Ce icnotlacatl mococohuaya icenca ye tlanahui, oitechpa mopatlaque in titici niman ihuicpatzinco motlaz in Totecuiyo Dios quimotlatlauhtili quito in tla tinechmopattiliz Totecuiyoé Diosé, in iquac oniyol onipattic, ca mixpantzinco niquinmanaz macuiltecpantli quaquahueque: auh in oquicac ycihuauh ca itlan catca, niman quilhui: auh campa tiquimanaz in izquiteme y quaquahueque, in tiquinhuehuechihuaz in tla otipatic?[6] niman quilhui in oquichhui: quen timomati cihuatlé in tla onipattic, cuix aca ilhuicacpa hualtemoz nechitlaniliquiuh ini huentli oniquito.

Ynin zazanilli techmachtia ca miaquintin oncate

{F. 3}                                                                                                               3

in iciuhca monetoltia in iquac mococohua in amo yyollocopa, amo no huel quineltitiznequi.

        

{9} Tla[n]tlama[n]que

Cequintin tla[n]tlama[n]que in iquac omociyauhcauhque tla[n]tlama in amo tle caci, ye mocuepaya in inchan, in iquac amo inemachpan ce huei michi itoca Juno ooncholottihuetz imacalco ca quinhualtocaya occequintim mimichtim. Auh in oquiccaque tla[n]tlama[n]que, cenca opapacque, oquihuicaque in inchan.

Ynin zazanilli techmachtia ca miecpa topan temo itla qualli in amo tonemachpan in amo yuhca toyollo.

 

{10} Cuicuiya[n]

Onteme cucuiya[n] cecni amanalco nemia, auh in iquac tonalco ohuac in amanalli, niman quizque quitemoto in canin qualcan atlan nemizque. Auh yyecholottihui centetl atlacomolli huecatlan oquitaque, niman quito icentetl cuyatl: ca qualquan ima nican tinemican. Auh in occentetl cuyatl quinanquili ilhui: ca qualquan in nican atlacomolco: auh zan in tla no huaquiz, quen, tihualquiza/z/que izatepan?

Ynin zazaniltontli ic timachtillo inic amo zan ilhuiz itla huey ticpehualtizque zan monequi achtopa huel ticnemilizque.

 

{11} Huehuento, ihuan miquiztlí

Ce huehuento qua[n]quahuito quauhtla, auh ino ommotlatlamalti, níman hualmocuep in ichan, in ye otli ca nemi, cenca ciyahuiya {entre líneas: llover}, ihuan ye tecihuiya {entre líneas: granizar}, yehica cecni oquiquetz in itlamamal omocehui. Auh in iquac ye mocihuiltica, opeuh in quilnamiqui ixquich inetoliniliz in icnotlacayo, auh yye izqui pohualxihuitl nemi, niman peuh ye quitzatzilia miquiztli. Oquito: yyo miquiztlé can mach in tinemi ma cuele xi-

{F. 3v}

nechpopolo, xinechtlati maxiccotona in ixquich aqualli in niquiihiyohuia.

Auh in miquiztli in oquicac in tellaquahualliz {entre líneas: esfuerzo, animo} huehuento niman iixpan moquetztihuetzico. Quitlatlani, quilhui: tlein ticnequi ca onihualla. Auh in huehuento in oquíttac miquiztli cenca omiicahui. Niman quilhui: ca atley ca zan nictemohua in maaca achi nechontoctili notlamamal inic iciuhca nona[n]ciz nochan.

Ynin zazanilli techittitia ca in miquiztli mochi tlacatl ixpampa ehua mochi tlacatl quimacaci ihuan ca /a/octle centlamantli icenca tecoco, icenca tetolini, yehica ca techcuilia topaccanemiliz.

 

{12} Ylamaton ixcocoxqui

Ce ylamaton ix{entre líneas: co}coyaya oquinotz ce ticitl inic quipati, auh in ylamaton ihuan ticitl yuh omotenonotzque in ipampa itlaxtlahuil quin iquac in tla opatic ixtelolo ylamato quitlaxcahuiz in ticitl: niman compehualti in quipattilia ixtelolo, yehuatl in tianquizpepetla ic quichichiquiya, auh in iquac ocompatti ylamato omma[n]quitztitecaya itlapechco oncan tlayohuaya, concahuaya. Auh in inic hualquizaya, in tlein quítaya cali in azo tilmatli, in azo tecomatl, in azo tleino mochi quichtectehuaya, quiquixtiaya in ticitl. Quitlanilico, in itlaxtlahuil in yuh omononotzca, quilhui: cihuapillé ma xinechmaca in notlaxtlahuil in yuh catqui tonenonotzal ca otipattic ca ye qualli in ixtelolo ca nel muchintin yuh quitozque in omitzyttaya in iquac otixcocoya. Auh in ylamaton niman quinanquili in ticitl. Quilhui: tlein tiquitoa noconeuh ca amo huel nitlachia in yuh tiquittoa ca onipattic, yehica ca in ayamo tinechpattia miec tlamantli in oniquittaya nochan onoc, auh in axcan in otinechcauh tinechpattia aocmo tle notlatqui niquitta in nochan.

Yni zazanilli quinezcayotia in quenin teiztlacahuianime in teca mocacayahua miecpa zan no yahuantin impan mocuepa in intecanecayahualiz in inteiztlacahuiliz.

 

{F.4}                                                                            4      

{13} Millacatl ihuan ypilhuan

Ce millacatl ye miquiznequi in oquittac ca amo tle itlatqui inecuillol huel quincahuelitiaz in ypilhuan oquinec in quiyolehuaz in ihuicpa inecuitlahuiloca in milchihualiztli, ihuan in icemmachoca, yehica oquinotz, oquimilhui: nopilhuané ye anquitta in canin nica, auh in nehuatl in tlein onihuelit nonemilizpan ca onamechxexelhui. Auh ini muchi anquitemozqui toxocomecamilpa: auh in iquac oquinnahuati ypilhua za achitonca omic in huehuen/tz/in. Auh in ypilhuan in yuh momatia ca onca quitlaltocatiuh iteocuitl ixocomecamilpa, niman concuique in intlaltepoz quipehualtique yye tlatlalixcuepa ixocomecatla, auh amo tle oquittaque in teocuitlatl, za ye cenca huel otlatla mochiuh otla aci xocomecatl.

Yni zazi/n/illi {sic} techmachtia ca in huey tlatequipanoloztli {sic} ihuan in ixachi netlacuitlahuiliztli huel nelli necuiltonolli ipan mocuepa.

 

{14} Chichime, ihuan yntecuiyo

Ce tlacatl imilco mocaltzacu, camo nicmati tle ipan in aocmo huel oncalaquia[7] altepetl iyttic, ca amo hueca quitzticatca. Auh in iquac oquintlami in quinqua itotolhuan, niman quimpehualti in quin{tachado: tlami}qua iychcahuan. Auh in oquintlami quinqua in ychcahuan, niman quimpehualti in íelimiccahuan quaquahueque. Auh in íquac ye ontlatihui quaquahueque in itzcuinhuan niman mocentlalique in mononotza quimolhuique: tla xihualhuiyan tocnihuane ototlahueliltic tlein ticchihuazque ca intotecuiyo ye quimontlamia in quinqua ihuel itech monequi in itlayecolticahuan quaquahueque. Auh in tla ontlamican cuix a{entre líneas: mo} momati

{F. 4v}

zan yuh techcahuaz, ihuan zan techapaccaittaz  in amo cenca itech titonequi. Auh yehica in axcan oc toqualcan ma tictlalcahuican, ma ticholocan.

Yni zazahuili {sic} techmachtia ca monequi imixpampa tehuazque tiquintlalcahuizque in aquíque iyollococoleque in amo tlatlacama[n]mantia inin nextitlan inin calittic.

 

{15} Ycnocihuatl, ihuan ycihuatotolin

Ce ycnocihuatl[8] quihuapahuaya centetl ycihuatotol in momoztlae centetl iteuh quitlazaya. Auh ceppa omoyolnonotz yn icnocihuatl quitto ca nelli in tla cenca nictequitlaqualti nototol ca ontetl[9] in iteuh quitlazaz momoztlae. Niman quipehualti in quitequitlamaca icenca quimocuítlahuia. Auh in iquac ohueix totolin ni/m/an omotetzacu aocmo tlatlaz.

Yni zazanillontli {sic} quitoznequi ca in teo/y/ehuacatiliztli {entre líneas: avaricia} miecpa zan no yehuatl quihualhuica in mayanaliztli {entre líneas: hambre}.

 

{16} Ce tlacatl chichi quiquetzon

Ce tlacatl quiquetzon chichi, quitemoaya ticitl in quipattiz. Auh ce ycniuh quinamic in oquittili icocol quinahuati inic centetl oc totonqui tlaxcalli quichichinaltiz iyezo in oncan oquiquetzon chichi. Auh in iquac oquichichinalti tlaxcalli, niman quiyahuiliz in chichi in oquiquetzon inic quiquaz. Auh in oquicac tlaquetzontli, cenca ohuetzcac, quitto: yn tla yuh nicchihua in yuh tinechnahuatia cuix amo ilhuicé ic niquinyolehuaz in ixquichtin altepetl ittic nemi chichime.

Ynin zazanilli techmachtia ca in yollococoleque, in tetoliniani amo tle teicneliliztli {entre líneas: beneficio, favor} huel ic tlacacihuitilo {entre líneas: amanzar} yolcehuilo {entre líneas: aplacar} nel in quenman ye ilhuice ic tlahuelcuitilo {entre líneas:  amohinar, enoxar} pozonilo {entre líneas: /ai/rarse}.

 

{F. 5}                                                                                              5

{17} Telpopochtotontin, ihuan molchichiuhqui

Cepa omentin telpopochtotontin teca mocacayahua tlatlacuicui ítlan motlalito ce molchichiuhqui in oncan tlapahuazcalli: auh in oquizaque molchichíuhqui miec tlamantli tequipachoa. Niman cetica yehuantín in telpopochtotontin ichtaca ocona ce tlacotl nacatl ocompieltí in icníuh: auh in ycniuh niman itlan conaqui. Auh in molchichiuhqui in oquittac aotle cen tlacotl nacatl, niman iyollotlama ca nelli yehuantin óquichteque in nacatl, yehica ca zan yehuan in oncan catca tlapahuazcalli, quimilhui, catli nacatl nican ocatca? Niman quitto in itlan caquitticatca: amo niztlacati {entre líneas: no /yo/ miento yo}, atle onoconcuic {entre líneas: nada he cogido}: auh in ycníuh ihuel yehuatl óquichtec nacatl, quitto: nelli nictenehua in itocatzin Dios amo tle nicpia nacatl. Auh in molchichiuhqui in oquic itecanecayahualiz {entre líneas: burla, engaño}, quimilhui: mazo xinechiztlacahuican in nehuatl, auh in Totecuiyo Dios in anquitlapictenehua[10] itocatzin, cuix no huel anquiztlacahuizque.

Yni zazanil{entre líneas: llatolli}[11] techtlacahualtia in ítechpa iztlacatlatolli in tecanecayahualiztlatolli ihuan in itlapictenehualoca itocatzin Totecuiyo, yehica ca in yuhquí imuchi quimotztilittica in Dios macihui in azo tlalticpactlaca amo quitetzacuiltia.

 

{18} Mococoliani

Omentin mococoliaya nepanotl momiquiztemachiaya, auh ceppa imomentim acalco tetlan yetihuiya. Auh in ípan omoquetz yehecatl cenca temamauhti iye polaquiz acalli in acalcuexochco yetihuiya oquitlatlani in acalco tlapachoa, quilhui: nopiltzintzíné campa ic achto polaquiz acalli? Nican quilhui: ca acalyacacpa, cenca ícpac in oquicac, yehica ca ompa yetihuia in yyaouh, niman quito: macihui ticemmiquizque axcan ic nicnoyollallia in {entre líneas: n}nopan yecatíuh noyauh iye miquí.

{F. 5v}

Yni zazanilli in nezcayotia miequíntín in amo cenca quitecococamati in tlein tetolini impan mochihua, ín iquac quimitta yyaohuan zan no yuhquí impan mochihua.

 

{19} Mizton, ihuan quiquimichtin[12]

Cecni calli cenca miequintin quiquimichtin nemia, auh in oquima mizton, niman no ompa calac, auh achi huecauhtica oquimacitínen, ihuan oquinquatínen, auh in quiquimichtin in omottaque ca ye ontlamtihui, miqui momoztlae omocentlalique, ihuan oquitzontequé in aocac /hu/alquizaz itlacoyocco ihuan {entre líneas: agujero} ihuan in canin ohuican ihuel quiquiztontli ompa netlatiloz in amo huel ompa acitíuh mizton. Auh in mizton in iquac aocaque quiquimichtim quimítta motla[n]tlaloa ín yuh achto nenca inic huel quinhualquíxtiz intlacoyocco omomiccanenec cecní tlatepozminoni {entre líneas: clavo de fierro} calt/e/ch i[n]caya itech omopilo. Auh in iquac ye pilcaticatca, centetl químíchton tlacpacpa quihualitto quihualilhui. Xi, intla nel niomatiz ca xiquipiltontli oipantimocuep, zan níman amo nicnequiz ihuel achi motlan noniquaniz.

Ynin zazanilli techmachtia ca in aquique mimati in oquiyehecoque ceppa itla[n] tecanecayahualiztli inic oppa aocmo aoc huel inca mocayahua cenca ye mi[n]mati.

 

{20} Ticitl ihuan cocoxquí

Ceppa ce miccatlapechtli huicoya, auh in quihuicaya oncan intlan icatihuiya in ticitl in oquimocuitlahuiaya miqui ica icocoliz, miec tlamantli in quimilhuitihuiya, ihuan quitotihuiya, ca ini intla[13] omotlacahualtiani itechpa vino, ihuan iciuhca itztieni ixillan inic motlanoquilízquia ca huel opatizquia. Nima ce yehuan in icnihuan ocatca micqui, quilhui: tle zan nen in tiquitohua axcan in aocmo imonequian tiquilnamiqui, auh ihuel iquac cenca omonequia, can otimocauh, otimotentzacu.

Yni zazanilli techmachtia inic palehuilozque cocoxque anozo in aqui qua itla ce motolínia, motequipachohua in iquac cenca huel imonequia, yehica ca aocmo ompouhqui in itepalehuiliz, anozo in itenonotzaliz in aquin aocmo imonequian tepalehuia, anozo tenonotza.

 

{F. 6}                                                                                              6

{21} Totoanquí, ihuan coatl

Ce totoanquí concuic in itecpa, {entre líneas: liga, /pedernal/} ihuan yacauh {entre líneas: su caña} oya tlatecpahuito, auh cen/tetl/ huilotl quauhticpac catca in oquittac totoanqui, niman ye yecalahua in itecpa acatitech huel itzintlan ommiquani in quahuitl in onca[n] catca tototl. Auh in iquac o[n]quicemittac huillotl, ihuan yyecacohuitíuh yacauh ce tequani coatl ipan ocholo, niman oquichoponi. Auh yycon miqui totoanqui, oquitto: yyoyahue, onotlahueliltic in iquac ninotepachihuia ye nohuipa tenepachihuiliztica nimíqui.

Yni zazanilli quinezcayotia in aquique t/e/toniliznequi, ca miecpa zan no yehuantin impan mocuepa in intetoliniliz.

 

{22} Chichi ihuan molchichiuhqui

Centetl chichi ocalac tlapahuazcalli in iquac motequipanohuaya molchichiuhqui, auh ichcatl iyollo oquihuihuilan, oquitlanhuilan, niman ocholo. Auh in oquíttac molchichiuhqui yuh quilhui: maihui mazoc ohueltimochiuh  in axcan in otichtacaqua za xicmati ca za tepan izazo canin tittoz huel nimitznocuitlahuiz cuix onotinechcuili noyollo, ca ilhui/ce/ otinechma{entre líneas: cac}.

Yni zazanilli quitoznequi ca in toyollo in totlacaquiliz ic iza tihuetzi in iquac itla[n] aqualli tecoco topan huallauh.

 

{23} Chichi ihuan cuitlachtli

Yn chichi ceppa mazacaltitlan cochtoca oncan ipan acico centetl cuitlachtli quicuitihuetz; auh in iquac ye quicuaznequi, in chichi cenca omocnotecac oquichichíuh in itlatol inic oquítlatlauhti, oquilhui: Notecuiyoé, cuitlachtlé, cuix nimitzixhuítíz in tla xinechonqua axcan? Cuix amo tinechmottilia ihuel oniquahuac ica no nini[n]ma, ca cenca onitlanahuia ca onimizquia auh quin onihualnehuatitlali cenca nimitznotlatlauhtilia ca huíptla monamictia in Notecuiyo ytelpoch auh ca cenca huey ilhuitl campa yaz in ixquich tencahualli mocahuaz, auh in huel nixcoyan niquichta-

{F. 6v}

caquaz, ca nelli yuh ninomati in iciuhca mochi ic nitoma/…/huaz, yehica cenca nimitznecnotlatlauhtilia ma oc xinechmocahuili, ma quin tihualmohuicaz in oquiz nenamictiliztli, ca nelli in iquac ye nitomahuac in tinechmottiliz iquac huel tinechmotlamachtiz in tinechmoqualtiz. Yn oquicac cuitlachtli[14] itlatolchichiuh cenca oquihuelcac niman oquicauh oya. Auh in oquiquezquilhuitl niman hualmocuep in cuitlachtli in oncan mazacalco in iquac ayac quitta chichi oya in ompa ichan Ytecuiyo ipan acito in cichi calli huetztoc amo tle quimattoc. Auh in cuitlachtli ca amo motlapaloaya in calaquiz zan quiyahuatempan moquetz in connotza chichi inic hualquizaz quilhui ca onihualla in yuh tinechnahuati, tla xihualquiza tla nelti in ixquich motlatol tinechittalhui: auh in chichi niman ica huetzca quilhui: cuitlachtlé nehuatl cencamatl notlatol nimitzmacaznequi in tla occeppa mazacalli ixpan nicochtoc nopan ticholoquiuh ma ye no centetl nenamictiliztli ticchia.

Ynin zazanilli quiteittitiya ca /y/n tlamatinime tlaca in tla cana oquinamicque oipan huetzque itla[n] ohui miquizyo za tepan cenca huel mopia inic aocmo ceppa ipan huetzizque.

 

{24} Ytzcuintli, ihuan oquichquanaca

Yn ytzcuintli, ihuan oquichquanaca mocniuhtlaque, auh ceppa campa in nehuan huiya: in iqua/c/ ye otlica nemi oimpanyohuac. Yn totoli otlecoc quauhticpac inic oncan cochiz, auh in chichi cecni tlatatacco itzintlan quahuitl, omotecac: auh yyetlathuitiuh otzatzic in quanaca in yuh quichihuani. Auh in coyotl canin cochtoya oqui[n]xiti itzatziliztica in quanaca. Niman itzintlan in quahuitl moquetztihuetzico, quilhui: que/n/in cen{entre líneas: ca} qualli mocuic niccaqui tla xihualtemo, tla titonahuatliquican: auh in huexolotl quihualnanquili, quilhui: ca ye qualli yece in ayamo nontemo monequi achtopa tiquixitiz in tlatlapo, inic quitlapoz tlatzacuillotl in oncan nonquicaz. Auh

{F. 7}                                                                                    7

in xolopitli coyotl momatia ca amo tle tetlachichihuiliztli {entre líneas: traicion, celada} oncatca, niman ye quiyayahualohua in quahuitl, quitemohua in aquin tlatlapo: auh in oipancholo chichi cochtoc, in oquixiti, niman meu/h/tiquiz in chichi, quicuitihuetz in coyotl oncan oquimicti.

Yni zazanilli techmachtia ca in inchicahualiz, ihuan in intetoliniliz toyaohuan in amo huel totlapalihuiztica tiquixnamiqui monequi totlatol ne[n]machiliztica tictlachieltizque inhuicpa in oc cenca chicahuaque.

 

{25} Tequani miztli, ihuan cuiatl

Yn tequani-miztli ceppa oquicac cuiatl cenca tzatzi in cotaloa {entre líneas: coazar}, cenca ic omomauhti , momatia ca huei ma ne[n]nemi in yuh tzatziya, zan in omotlali iyollo nohuiampa tlatlachiaya mochichihuaya, inic quinamiquiz izazo que nami cotaloaya. Auh in oquitac atlampa cholotihuitz cuiatl, y{n} yehuatl quízaya atenco. Yn tequani cenca oqualan, ihuan opinahuac yehica ca atle ipan motta in oquimauhtiaya oquicxixazaqualo oquimicti.

Yni zazanilli techmachtia inic amo zan ilihuiz titomauhtizque itechpa in tlein ticcaqui tetecuica, anozo icoyoca, auh amo no zan tlapic titomauhtizque yn ayamo huel tiquitta in tlein techmauhtia.

 

{26} Miztli tequani, ihuan asno, ihuan coyotl

Ceppa mocniuhtlaque in tequani miztli, ihuan asno, ihuan coyotl. Yehica oc/e/nyaque in amito, auh in iquac ye tlapihuia malli, in tequani oquinahuati in asno inic yehuatl tla[n]matiz tlaxexeloz. Auh in asno amo tle iyolipan yex/c/an oquixelo in malli ca momatiya mihipantiliz in quex ixquich quicuizque cecemme ipampa icenca oqualan in tequani miztli, oquicuitiquetz in asno oquitzatzaya, ihuan oquiqua, niman ic yehuatl in coyotl oquinahuati in quixexeloz malli. Auh in coyotl niman oquicentlali in ixquich malli, zan tepiton in onqua oquimotlalili, quitto ca muchi maxcatzin motetzinco pohui in nican catqui, auh in nehuatl ca zan ixquichton yn[15] ocononcuilia, ca nel

{F. 7v}

tlaquauh tehuatzin in otimotlamali. Auh in miztli in oquittac yuh tla[n]mati coyotl, quilhui. Otitlacnelli{tachado: que}lquatone coyotontlé ¿Ac omitzmachti inic yuh titla[n]matiz? Auh in coyotl quinanquilli, quitto: Totecuiyoé ca yehuatl in yuhqui ipan omochiuh tocniuh asno.

Yni zazanilli techmachtia ca miecpa ic titozcalia in tlein tecoco tetolini impan mochihua occequintin.

 

{27} Miztli tequani ihuan cuitlachtli

Yn tequani miztli ihuan cuitlachtli ceppa oquimottilique nehuan centetl mazaconetontli, auh oc nen quimaxtiaya, yehica niman peuhque iyeipan momictia quimocuicuilia. Auh in iquac cenca ic mococoltia nehuan oixihuintique za huehuetztoca, auh campa hualla centetl coyotl in oquimittac oihiocauhque miztli ihuan cuitlachtli in aoc huel mehua, niman oquitlanhuilan in mazaconetontli inin nep/a/ntla /h/uetztoca miztli, ihuan cuitlachtli oquihuicac. Auh in miztli, ihuan cuitlachtli ca cenca za quenin quitztoque, aocmo huel quitlazaltique, oquittoque: ototlahueli/l/tic anca zan ipampa in coyotl in otitococoltique titomictia, ihuan iye timiqui.

Yni zazanilli quitoznequi ca miequintin oncate in tecanene[n]mi in tetech temachtia, tetlapalihuiz in quiqua, inqui.

                  

{28} Tlaachtopaittohuani

Ce tlaachtopaittohuani tianquiznepantla  quin{entre líneas:n}anquiliticatca in zazo aquin quitlatlaniaya in tlein ipan huallaz, ipan mochihuaz. Auh ceppa omachtlacatlcololo in tlatlaniloya tlein ipan mochihuaz ceceyaca, yn oquizaco titlantli ichampa cenca mitonitihuitz, quilhui, tla ximoquetza quin tontlaachtopaittoz in axcan mocal ca zacamacoyonticac aoc tle onhuetztoc in mochan, mochi oquitquique in ichte{entre líneas: c}que motlatqui. Auh in oquicac cenca omocuitihuetz. Niman omoquetzte/h/huac, omotlalo in ichan. Auh otlica quinamic ce tlacatl, in oquittac iciuhtiuh, quilhui; quen otimochiuh ihuel oticahtopaittohuaya teaxca, tetlatqui, auh in tlein tepan mochihuaz oticmomachiztiaya, auh iye tehuatl amo huel oticma in tlein mopan mochihuaz.

Yni zazanilli intechpa tlatohua iye huel quitzohuia tenemiliz in tlatoltica, auh in ima[n]qualnemiliz/…/  amo huel quitzohuia, amo huel cahua.

 

{F. 8}                                                                                              8

{29} Tzinaca, quahu/itz/tli, cuicuitzcatl {entre líneas: golondrina}

Yn tzinaca, ihuan quahuitztli, ihuan cuicuitzcatl ommononotzca inic pochtecatizque: yehica oquicentlalique in intlatqui in tzinaca campa quimotlacui teocuitlatl, yehuatl in comman auh i/n/ quahuitztli tilmatli in contlali, auh in cuicuitzcatl tepuztli in comman.

Auh in iquac oquicentlalique intlatquí, niman acalco ommotlalique. Auh in íquac ye anepantla nemi imacal omoquetz cenca huey yehecatl oquitlatlapan in acalli in ixquich intlatqui in acalco ye tihuiya mochi atla[n] opoliuh. Auh in yehuantin ayaxcan in maquizque in atenco quizaco. Auh yecen {entre líneas: ultimam[men]te} iquac in opeuh cuicuitzcatl atentli quitocatinemí tla[n]tlachia in azo cana atenco acueyotl {entre líneas: ola} oquitlazaco itepoz: auh in tzinaca ipampa ican inetlacuil {entre líneas: prestado} teocuitlatl inic amo quittazque tlatquihuaque, zan motlatlatitica icemilhuítl, auh quinyohualtica in quiza patlantínemí. Auh in /cuicuitzcatl/ quahuitztli otenco {entre líneas: a orillas del camino} moquetza mochi quitititza in intilmanenenque, quiximatiznequi in azo yehuatl itilma in atlan quipolo.

Yni zazanilli quitoznequi ca in tlein ceppa otictocuitlahuique ca yehuatl in ticmatí intech tequipachohua.

 

{30} Azcatl, ihuan huillotl

Yn azcatl yye amiqui cecni ameyal/c/o ontemoc, auh in iquac ye atliznequia atlan ohuetz auh iye quihuica acueyotl, yye quipola/c/tíznequi {entre líneas: sabullirse}, centetl huilotl oncan quauhticpac catca, in oquittac ye polaquiznequi azcatl, oquipoztec {entre líneas: cortar, quebrar} ce quammaitl {entre líneas: rama de arbol}, oquihuallaz atlan, auh in oquizac azcatl niman itech omocototztlalli in quammaitl, yuh omaquiz. Auh za achitonca oquizaco ce totoanqui in oquittac quauhticpac ca h/u/ilotl niman ye quichichihua {entre líneas: aderesa} in iacauh inic caziz huilotl. Auh in azcatl in oquittac ica[n]xihuaz huilotl niman oquiquali ce iycxi in totoanqui. Auh in totoanqui omocuitihuetz niman oquimacauh in iacauh, auh in huilotl in oquicac acatl oxamantihuetz, omocuitihuetz niman oyehuac omomaquixti.

{F. 8v}

Yni zazanilli techmachtia in queni titocnelilmatizque inhuicpa in toteyecnelicahuan, ihuan ticcuepcayotizque in teicnelili in intechpa ticcelia.

 

{31} Cocoxqui ihuan ticitl

Ce tlacatl cocoxqui quitlatlaní /i/ticiuh in quenin oquitlaz ce yohual, auh in cocoxqui quilhui: ca cenca oninitoni. Niman quilhui in ticitl: ca qualli. Auh yhuiptlayoc ye no quizaco in ticitl zan no ihui in quitlatlani cocoxqui, quilhui: quen otictlaz in yohualli? Auh in cocoxqui quilhui: ca cenca onihuihuiyocac {entre líneas: tiritar de frio}. Auh in ticitl niman quitto: ca no qu/á/lli on. Auh ic ixpa quitlatla in ticitl /i/n quen momati cocoxqui, auh in ticitl oquittac ca cuechahuillotl ocalac ipan yehuayo yicttic, auh ca yehuatl in quitoliniaya niman quitto in ticitl ca inin  no qualli. Auh in iquac ohualquiz /…/ticitl cetica iicnihuan in cocoxqui itlan ommíquani quilhui ¿quen huel timomati? Auh in cocoxqui quítto: ca cenca ninohuelmati ca in ixquích qualli onechilhui ticitl ye ic nonmiqui.

Yni zazanilli techittitia ca miequintin oncate in intech achamahualiztica in teahuilpahuiliz tlatoltica cohuitília tonemiliz.

 

{32} Asno, ihuan quilchiuhqui

Centetl asno quitlayecoltiaya ce quilchiuhqui, auh iye ciammicqui ipampa momoztlae itlatequipanoliz, ihuan in amo cenca quitlamacaya ytecuiyo, oquitlatlauhti in Dios inic occe/c/ni namacoz in canin achi pactinemiz in amo cenca yuh ammiquiz, in yuh ciahuiya ytlan quilchiuhqui: auh in Dios oquitlahuelcahuili in asno níman onamacoc itlan ce zoquichiuhqui: auh in íquac ye quitlayecoltia inic quimama zoquitl, ihuan caxitl, cenca ometequipacho {sic} in asno, quito: ca nelli amo huecauh ninemiz, ca iciuhca niciammiquiz: yehica oc cenca quitzatziliaya in Dios, cenca quitzonteconehuaya inic ca oc cana cecni namacoz: auh in Dios oquitlahuelcahuili ce cuitlaxhuahuanqui ichan onamacoc. Auh in oquittac asno zan mochi yehuatl  momaltilo, cenca omotequipacho, oquito: yyo yahue onotlahueliltic anca nican huahuanaloz innehuayo.

Ynin zaza/n/illi techittitia ca in iquac cana qualcan yeccan titotlanequilca ye miecpa ompa tocuitti.

 

{F. 9}                                                                                              9

{33} Totoanqui, ihuan acatzanatl {entre líneas: tordo}

Ce totoanqui cecni quit/é/caya itzonhuaz {entre líneas: lazo p[ar]a cazar}, ihuan quicecenmanaya in tlaqualtotome. Auh in acatzanatl cecni quauhticpac quihualizticatca cenca motlapololtiaya in tlein quichihuaya totoanquí yehica huel ítlan o/m/miquani quitlatlani, quilhuí: tlein ticmochilhuília? Auh in totoanqui, quinanquili, quilhui: ca altepetl nicamana; niman ye quitlalcahui in itzonhuaz totoanqui cecni motlalito: auh in acatzanatl quimolhui tla niquítta, quenami in altepetl quimana nican onemiya niman ompatlan in tzonhuazco. Auh in iquac omotzonhui acatzanatl quilhui in totoanqui niman hualmotlalo quicuitihuetzico. Auh in íquac omacic acatzanatl quilhui in totoanqui: yn tla yuh timana in altepetl amo iciuhca tiquimittaz miequintin altepehuaque.

Ynin zazanilli techmachtia ca niman a[n]mo huel onca[n] nemohua in altepetl iitic in canin tepachoa zan no yehuantin tecamocacayahua tetlacuilhuilia, ihuan tetolinia.

 

{34} Piltontli ihuan ynan

Ce piltontli oyatihuiya cecni nemachtiloyan omomachtiaya, auh ceppa oquimichtequili inhuapal yn /iy/cnihuan, yehuatl in oncan momachtiaya, oquimacato in ynantzin. Auh in iquac oquíttac in ynan amo ic oquitlatz/ac/uiltí inic oi/ch/tec yconeuh zan quipaccaittac ye no ceppa oc no ce tlacatl ycniuh itilma quichtec in piltontli quimacato in ynan. Auh amo no ic quitlatzacuilti zan quipaccaittac. Auh in piltontli  yehica in amo tle tecoco ic tlacahualtiloya yuh momachti iye mieccan ichtequi. Auh ceppa iye ichtequiyan oanoc otlatzontequililoc inic piloloz. Auh in iquac ye huicoya in /o/mpa tepiloloyan /y/n ynan inicampa inca tihuiya cenca chocaya: auh in oquittac telpochtontli niman quintlatlauhti in quihuicaya inic oc achitonca quiquetzazque ca occen camatl itlatol quilhuiznequia in ynan. Auh in oquiquetzque inacaztitlan /o/nmiquani in ynan

{F. 9v}

yuhquim ma itla ichtacaquilhuiz niman ic quiquetzon in inacaz, ihuan quitlancoton {entre líneas: cortó con los dientes}. Auh in ynan in iquac yc tzatzi, ihuan in ixquichtin quihuicaya cenca yecahua in tle ipampa yuhqui oquichiuh, in telpo/ch/tontli quito: ma camo ximotetzahuican inic onicnacazcoton nonan, yehica ca yehuatl onechchichihuili in axcan nomiquiz, ca i/n/ iquac oc nipiltontli in tla niman nechtlatzacuiltiani in yancuican niquichtec huapalli, ihuan nicmacato ca ic ninotlacahualtizquia, ca amo nííchtequizquia , ihuan in axcan amo nihuicozquia tepiloloyan.

Ynin zazanilli techmachtia ca in ixquich tlatlacolli yancuican mochihua in tla camo tetlatzacuiltiliztica pacti zan ihuihuian hueixtiuh motlapilhuitiuh.

                  

{35} Ychcapixqui ihuan huei-atl[16]

Ce ychcapixqui quintlaquaqualtiaya huei atenco iichacahuan. Auh ceppa oquittac huei atl tlamatimani in amo molinia, oquelehui in quinnamacaz yichcahuan oquicencuic yzoyacapoli, niman acalco ommotlali, auh iye anepantla nemi oipanmoquetz yehecatl, in iquac ye polaquiznequi acalli in ixquich zoyacapoli atlan ocontepeuh. Ayaxcan im momaquixti in atenco acico auh ceppa atenco nenentinenca, ce ycniuh oquiyecteneuh  inic tlammatimania huei atl, auh i{n} yehuatl ychcapixqui oquihuetzquili, quilhui: huel nicmati in tlein quinequi huei atl inic tlamatimani, ca occequi zoyacapoli quiquaznequi.

Ynin zazanilli techmachtia ca in tlein tecoco, tetolini ceppa topan omochiuh techne[n]machmaca i{n} za tepan.

{sello de la colección GOUPIL-AUBIN, en el centro:  no. 287}

 

{36} {al margen inferior derecho aparece un fragmento impreso, que se encuentra entre las dos páginas el cual no tiene nada que ver con el manuscrito y dice:

{F. s/n}

{una cruz}

Muy señor nuestro.

Ha fallecido Doña Maria Ana Cervantes (cuya alma en paz descanse (nuestra esposa, madre, hermana, prima, tia, comadre y persona de estimación: suplicamos á v/[os]/ la encomiende á Dios, y honre con su asistencia el entierro de su cadáver, que será mañana sábado á las quatro y media en la iglesia del convento de San Diego, donde está depositado; cuyo favor agradecerémos como es debido.

Dios guarde a v/[os]/ muchos años. Casa y mayo 31 de 1805[17]}

 

{F. s/n}

{37} {en el reverso del fragmento anterior, en letra manuscrita dice:

Lo qual sucedió en el decimo dia de su semana llamado 10 cozcaquauhtli, y a los 9 dias del mes ochpaniztli, q[ue] es a 21 de set[iembr]e, Yxtlilxochitl pag[ina] 24 b[uel]ta.

El qual murio en el año 13 acatl el primer dia de este año ultimo de su semana, asi mismo de su primer mes llamado tlacaxipehualiztli  todo lo q[u]es a 20 de marzo de 1427. {nota de Aubin en francés: mort de Tetzontzo/noc/ (15 /…/ 325)

Llegada la fiesta q[ue] cae a 19 de mayo, y principal de su quarto mes llamado toxcatl. Idem pag[ina] 40

En el año 1 acatl a 6 del 2º mes llamado tozoztli el ultimo dia de su semana llamado 13 tecpatl a 15 de abril de 1349 pag[ina] 55 b[uel]ta.


 

{F. 1}

{1} {texto en latín}

1

Vulpes, et hircus.

         1

Vulpes et hircus sitientes in puteum descenderunt, sed postquam biberunt, hirco indagante ascensum, vulpes ait; confide, utile quid in utriusque etiam salutem excogitavi. Si enim rectus steteris, et anteriores pedes parieti firmaveris, et cornua pariter in anteriorem partem inclinaveris, cum percurrerim ipsa per tuos humeros, et cornua, et extraputeum illinc exiliberim, et  tepoztea extraham hinc. At hirco autem ad hoc prompte officio presti/c/o, illa cum esputeo sic exi/lu/isset, exultabat circum os leta, hircus autem ipsam accusabat, quod transgr/e/ssa fuerit conventiones.

Illa autem, sed si toc, inquit, mentes possideres quodin barba pilos, non ante descendisses, quam ascensum considerasses.

Affabulatio. Fabula significat, sic prudentem virum oportere prius fines considerare rerum deide sit ipsa aggredi.

{un sello de la biblioteca de Francia}

{un sello de la colección Goupil-Aubin, en el centro: No. 287}

 

{2} 2

Vulpes et leo

Vulpes cum numquam vidisset leonem cum ei casu quodam occurrisset primum sic timuit, ut ferme moreretur. Deinde cum secundo vidisset, timuit certe; non tamen ut prius. Tertio autem cumipsum vidisset, sic contra cum ausa est , ut et accederet, et colloqueretur.

Affabulatio. Fabula significat, conversatione terribilia quoque accessu facilia fieri.

 

{3} 3

Vulpes

Vulpes lagueo capta, cum abscissa cauda evasisset, non vivendam prepudore, existimabat vitam. Decrevit itaque et aliis vulpibus hoc idem persuadere, ut communi malo suum celaret dedecus. Et jam omnibus collectis suadet caudas abscindere, quod non indecens solum hoc membrum sit; sed et superva cuum onus appensum. Respondens autem exipsis quedam, ait: heus tu, nisi tibi hoc conduceret, nobis non consuleres.

Affabulatio: fabula significat pravos homines non benevolentia in propinquos consulere, sed suo commodo.

 

{4}  4

C/r/ocodilus et vulpes

Vulpes et crocodilus contendebant de nobilitate. Cum multa autem crocodilus superba de progenicorum narrasset splendore quod exercitationum principes fuerínt. Vulpes suscipiens, o amicissimé, ait, sed si ipse nihil dicastamen excute videris antiquis temporíbus esse exercitatus.

{F. 2}

Affabulatio. Fabula significat menda/cu/ viros /nu/ ipsas arguere.

 

{5}  5

Galli et perdiz

Gallos quitam habens domi, emptam et perdicem cum illis pasci dimisit, qui cum ipsam verberarent, ac expellerent, illa tristabatur valde, existimans ut alienigenam hec se pati á gallis. Cum vero paullo post, et illos videret pugnare, et se ipsos cedere, nicerore soluta, ait sed ego post hac non trístabor, videns et ipsos pugnare inter se.

Affabulatio. Fabula significat prudentes facilé ferre ab alienis injurias, cum ipsos videant neque a suis abstinere.

 

{F. 2v}

{6} 6

Vulpes   

Vulpes in domum mimi profecta, et singula ipsius vara persecutata[18] , invenit et caput larve ingeniosé fabricatum, quo et accepto manibus, ait: oquale caput, et cerebrum non habec.

Affabulatio. Fabula in viros magnificos quidem corpore, sed animo inconsultos.

 

{7} 7

Carbonarius et fullo

Carbonarius in quadam habitans domo, rogabat ut et fullo accederet, et secum cohabitaret. Sed fullo respondendo, ait, sed non hoc possem ego facere. Timeo enim ne que ego dealbo, fuliginere pleas.

Affabulatio. Fabula significat omne dissimile esse insociabile.

 

{8} 8

Inposibilia[19] promittens

Vir pauper egrotans, et mal/é/ affectus, cum à medicis desperatus esset, deos rogabat pollicens si sanctatem sibi ruxsus restituissent, centum bobes ipsis oblaturum esse in sacrificium. Uxore autem ejus audiente , et ubi tibi hec, si convalueris? Ille ait: putas enim surgere me hinc, ut dei hec a me repetant.

Affabulatio. Fabula significat multos facile polliceri, quere comprobare non sperent.

 

{F. 3}

{9}  9

Piscatores

Piscatores egrevi advenatíonem, cum multo tempore de fatígati, nihil cepissent, et ad modum tristabantur, et dissedere apparabant sed statim jhunnus maximo quodam insectanti pisce, in navígium ipsorum insilui, quo capto leti adiere.

Affabulatio. Fabula significat sepe que ars non prebuit, ea donasse fortunam.

 

{10} 10

Rane

Rane due in p/al/ude pascebantur, estace autem siccata palude, illa derelicta, querebant aliam leterum profundum invenerum puteum, quo viso, al/t/era alteri inquit: descendamus sicus tu, in hunc puteum. Illa respondendo ait: siigitur, et hic aqua aruerit, quo modo ascendemus?

Fabula, declarat non oportere inconsideraté res aggredi.

 

{11}  11

Huehuento yhuan miquiztli[20]

Senex et mors

Senex olim incisa a se lígna cum ferret, multam ibat viam, ac ob multum laborem, de posito in loco quodam onere, mortem invocabat, sed mors cum adesset, causamque peteret propter quam sevocaret, perte rrefactus senex ait, ut meum: onus arollos.

Affabulatio. Fabula significat omnem hominem esse vite studiosum, licet in fortunatus sit et mendicus.

 

{F. 3v}

{12}  12

Anus oculos dolens et medicus

Mulier anus dolens oculos conduxit medicum quemdam mercede , partam {tachado: mercedem ei daturam} conventione facta si se curret, pactam mercedem ei daturam, sin autem minime, nihil daturam. Aggressus est igitur medicus curam. Quotidie vero accedens ad vetulam, et oculos ei ingens, cum illa nequaquam videre posset ea hora ob unectionem, ipse vas aliquod exdomo auferens, quotidie, discedebat. Anus igitur suam supellectilem videbat singulis diebus minui, adeo ut tandem omnino liberate nihil relinqueretur. At medico pactam mercedem ab ea efflagitante, quasi purè jam vidente, et testes adducente: magis certè ait illa, nunc nihil video. Nam cum oculis laborabam, multa mea in mea videbam domo, nunc autem cum me tu videre inquis, nihil omnino exillis video.

Affabulatio. Fabula significat provos homines exiis que agant, ignaros contra se ipsos argumentum afferre.

 

{F. 4}                                                                                                      

{13}  13    

Agricola et filis ipsius

Agricola quidam vita excessurus, ac volens suos filios periculum facere de agricultura, vocatis ipsis, ait: filii mei, ego jam é vita discedo vos autem si que in vinea a me ocultaca sunt que sieritis, invenietis omnia. Illi igitur rati thesaurum illic defossum esse omnem vin/c/e terram post interitum patris defoderunt, ac thesaurum non invenerunt, sed vinea pulchré fossa multiplicem fructum reddidit.

Affabulatio. Fabula significat laborem thesaurum esse hominibus.

 

{14}  14

Herus et canes

Vir quidam atempestate in suo suburbio deprehencus, primum oves comedit, hinc capras. Tempestate autem invalescente et operarios bobes jugulatos comedit. Canes vero his visis, dixerunt inter se: sed fugiamos nos hinc. Síenim operariorum boum herus noster non abstinet, quo modo nostru[n]m abstinebit.

Affabulatio. Fabula significat eos maximé fugere et cavere oportere quineque suorum abstinent.

 

{F. 4v}

{15}  15

Mulier et gallina

Mulier quedam vidua gallinam habebat, singulis diebus ovum sibi parientem, rata vero si plus galline hordei projiceret, bis parituram die, hoc fecit. Sed gallina pinque facta, ne semel quidem die parere potuit.

Affabulatio: fabula significat eos qui ob avaritiam plurium sunt appetentes, et que ad sunt, amittere.

 

{16}  16

Morsus a cane

Morsus a cane quidam medicaturum circuibat querens, cum autem occurrisset quidam ei, et cognosceret quod querebat.

Heus tu ait: si sanari vis, accipe panem atque eo sanguinem vulneris sicca, et ei quimo mordit cani ad edendum prebe. Et is ridendo, ait: sed si hoc fecero, oportebit me ab omnibus qui in urbe sunt canibus morderi.

Affabulatio: fabula significat pravos etiam homines beneficio affectos, magis ad inferendam injuria exacui.

 

{F. 5}                                                                                                      

{17}  17

Adolescentes et coquus

Duo adolescentuli apud coquum assidebant et coquo in alíquo domestico opere occupato, alter eorum partem quandam carníum subreptam in alterius demisit sinum. Converso autem coquo, et carnem querento/q/ui abstulerat jurabat, non habere; qui autem habebat, non abstulisse. Coquus vero cogníta malitia ipsorum, ait, sed et[21] si me latueritis, péjeratum deum non latebitis.

Affabulatio. Fabula significat quod licet homines pejerantes lateamus, deum tam/e/n non la/c/ebi{entre líneas: mus}

 

{18} 18

/Y/nimici

Duo quidam inter se inimici in eadem navi navigabant, quorum alter in puppi, alter in prora sedebat. Tempestate autem supertteniente, et nave jam submergenda, qui erat in puppi guvernatorem rogabat, utra pars navigii prius obruenda esset. Cumque ille prora dixisset. Sed mihi non erit grave ait, mors, si visurus sum ante me inimicum morientem.

Affabulatio. Fabula significat multos homínes nihil /suum/ /d/ocumentum[22] curare, si modo inimicos suos videant ante se /m/alo affectos.

 

{F. 5v}

{19}  19

Felis et mures

In domo quadam cum multi essent mures felis hoc cognito ivit eo, ac eorum singulos captos devorabat. At illi quotidí/e/ cum se absumi viderent, dixerunt inter se, ne pos/t/ hac infra descendamus, ne penitus pereamus.

Nam si felis non potest huc veníre, nos salvi erimus. Sed felis non amplius muribus descendibus, decrevit per astutiam eos fallens evocare. Ce/c/erum conscenso pessulo quodam, de eo se suspendit, et mortuum simulabat. Ex muribus autem quidam acclinatus, visoque eo, inquit, heus tu, et si saccus fieres, non te adibo.

Affabulatio. Fabula significat prudentes homínes, cum aliquorum pravitatem experti fuerint, non amplius eorum falli simulationibus.

 

{20}  20

Medicus, et aegrotans

Medicus egrotum curabat, egroto autem mortuo, ille efferentibus dicebat: homo hic si vini abstinuisset, et clysteribus ussus fuisset non interiisset. Quidam autem ex/i/is qui aderant, respondendo, ait. Optime, non oportebat ce hei nunc dicere, cum nula utilitas est, sed tunc admonere cum his uti poterat.

Affabulatio. Fabula significat oportere amicos tempore necessítatis prevere auxilia.

 

{F. 6}                                                                                                      

{21}  21

Auceps et vipera

Auceps visco accepto, at arundinibus, aucupatum eggressus est. Viso  autem furdo superalta arbore sedente, et arundinibus inter se in longitudinem conjuctis, sursum eum comprehensurus suspisciebat. Ceterum ignarus viperam dormientem conculcavit. Hec vero irata momordit ipsum. Ille jam agens animam dicebat. Me miserum, alium enim captaturus, ipse ab alio captus sum ad mortem.

Affabulatio. Fabula significat eos qui proximis insidiantur, ignaros sepé  ab aliis id ipsum pati.

                  

{22}  22

Canis et coquus

Cinis irrunpens in culinam, et coquo ociu pato, corde arrepto fugit. At coquus coversus ut vidit ípsum fugunt/e/m ait. Heus tu, scito ubi tu fueris, me te observaturum, non enim mihi cor abstulisti, sed dedisti potius.

Affabulatio fabula significat sepé nocumenta hominibus, documenta esse.

 

{23}  23

Canis et lupus

Canis ante stabulum {entre líneas: quoddam} dormiebat, cum lupus irrupisset, et devoraturus eum esset, rogabat ne tunc se mac/t/aret. Nunc imquit, tenuis sum et macillentus: si autem parumper expectaveris, mei domini facturi sunt nuptias, et ego tunc multa d/ep/astus, pinguior ero, et tibi suavior cibus fiam. Lupus igítur persuasus, abivit. Post aliquot dies reversus, inveni/t/ superius super domicilio canem dormientem, et stans inferius ad se vocabat, admonens eum feberis. Et canis, o lupe, si post hac ante stabulum me videris dor-

{F. 6v}

mientem, non amplius expectes nuptias.

Affabulatio. Fabula significat prudentes homines cum aliqua in re periclitati, salvi facti fuerint cavere ab ea quandiu vixerint.

 

{24}  24

Canis et gallus

Canis et gallus inita societate iter faciebant, verpera autem superveniente, gallus convenia arbore, dormiebat. At canis ad radium arboris excavate. Cum gallus, ut assolet, noctu cantasset, vulpes, ut audivit, accurrit, et stans inferiús, ut ad se descenderet, rogabat, quod cuperet comendabile adeo cantu animal complecti.

Cum autem is dixisset, ut janctorem priús excitaret ad radicem dormientem, ut cum ille aperuisset, descenderet. Et illa querente, ut ipsum vocaret, canis statim prosiliens eam dilaceravit.

Affabulatio. Fabula significat prudentes

{F. 7}                                                                                                      

Homines inimicos insultantes ad fortiones astu mittere.

 

{25} 25

Leo, et rana

Leo audita aliquando rana valde clamante, vertit se ad vocem, ratus magnum aliquod anímal esse, parumper autem expectando, ut vidit stagno eggressam, accedens propiús proculcavit.

Affabulatio. Fabula significat, non oportere ante quam videas, voce sola perturbari.

 

{26}  26

Leo, et asinus, et vulpes

Leo et asinus et huipes inita societate egressi sunt ad venandum. Multa igitur preda capta, jussit leo asino, ut divideret sibi. At ille tritus partibus factis equaliter ut eligerent, eos hortabatur. Et leo iratus asinum devocavit. Inde vulpi, ut divideret, jussit. Illa vero in unam partem omnibus congestis, sibi minimum quiddam reliquit. Tum leo ipsi: ¿Quis te, o optima, dividere sic docuit? Ea inquit, asini calamítas.

Affabulatio. Fabula significat castigamenta hominibus esse aliorum infortunia.

 

{F. 7v}

{27}  27

Leo et ursus

Leo et ursus simul magnum nacti hinnulum, de eo pugnabant. Graviter igitur a se ipsis affecti, ut ex multa pugna etiam vertígíne corriperentur, de fatigati jacebant.

Vulpes autem circum circa eundo, ubi prostratos eos vidit, et hinnulum in medio jacentem, hunc per utrosque percurrendo /…/ rapuit, fugiensque abevit. At illi videvant quidem ipsam, sed quia non poterant surgere: nos miseros, dicebant, quia vulpi laboravimus.

Affabulatio. Fabula significat aliis laborantibus, alios lucrari.

 

{28} 28

Vates

Vates in foro sedens disserebat, cum autem supervenisset quidam de repente, et nunciasset quod domus ipsius et fenestre aperte omneses.

Sent, et que intus, ablata omnía, exiliút suspirando, et currendo ibat. At cum quídam vidisset ípsum currentem : heus tu, inquit, qui alienas res prescire profiteris, tuas ipsus non prevaticinabare.

Affabulatio. Fabula in eos, qui cum suam vitam pravé guvernant, que nihil ad se attinent, prescire conantur.

 

{F. 8}                                                                                                      

{29}           29

Vespertilio, et rubus, et mergus

Vespertilio, et /r/ubus, et mergus in íta societate mercatoriam decreverunt vitam agere. Itaque vespertilio argentum mutuata profecit in medium hubus vertem secum accepít, mergus tertius es, et naviga /verunt/. Tempestate autem vehementí oborta, et navi eversa, omnibus perdítis, ipsi in terram evaserunt. Exillo igítur mergus lictoribus semper assidet num quodpiam es ejiciat mare. Vespertilio vero creditores timens interdiu non apparet, noctu ad pabulum exit. Rubus preter cumtíum vesti inheret, sicubi suam cognoscat querendo.

Affabulatio. Fabula significat, in ea quibus incumbimus, in posterum recidere.

 

{30}  30

Formica et columba

Formica sítiens descendit infontem, ac tracta afiura, suffocabatur. Columba vero hoc viso, ramum arboris acceptum in fontem projecit, superquo sedendo formica, evasit. Auceps. Autem quidam post hoc calamis compositi/s/ ad columbam  comprehendendam ibat. Hoc autem viso formica /a/ucupis pedem momordit, qui dolens et calamos projecit, et ut columba fugeret autor fuit.

Affabulatio. Fabula significat oportere benefactoribus gratiam reffer/…/e.

 

{F. 8v}

{31}  31

Aegrotus et medicus

Aegrotus quidam a medico rogatus, quomodo valuisset, plus, ait, quam oporce/r/ret sudasse. Ille autem, bonum ait, hoc esse.

Secundo vero ab ipso iterum rogatus, quomodo habuisset, horrore correptum ait, valde concussum fuisse. Ille et hoc bonum esse ait. Tertio rogatus quomodo valuisset, ait intercutem incidisse. Ille et hoc rur sui bonum ait esse. Inde ex dome/st/icis quodam ipsum rogante, ut habes? Ege ait, heus tu, exbonis occidor.

Affabulatio. Fabula significat maximé exhominibus /o/dio haberi, qui ingratiam semper loqui student.

 

{32}  32

Asinus et hortulanus

Asinus serviens olítorí, quoníam  parum comedebat pluríníum laborabat, precatus est jovem ut ab olítore liberatus, alteri venderetur domino. Cum jupiter exoratus jussisset ipsum figulo vendi, iterum iniquiore animo perferebat quam príus onera, et cenum, et regulas terre, rursus igitur ut mutaret domínum, rogavit, et coriario venundatus est. Pejorem itaque proribus herum nactus, vicens que ab eo fiarent, suspirando ait: hei mihi misero, melius erat mihi apud priores heros manere, hic enim ut video, et pellem meam operabitur.

Affabulatio. Fabula significat tunc maximé priores dominos á famulis expeti, cum de secundis periculum fecerínt.

 

{F. 9}                                                                                                       9

{33}                     3/3/

Aucep/s/ et {tachado: /meredula/} cassita {entre líneas: cogu/j/ada}

Auceps avibus struxerat laqueos, alauda vero hunc procul videns rogavit, quidnam operaretur, eo urbem condere condere, dicente.

Deinde procul regresso et abscondito galerita viri verbis credendo accessit ad cassem, et capta est. At aucupe accurrente, illa dixit: heus tu si talem urbem condís, non multos invenies incolentes.

Affabulatio. Fabula significat tunc maximé domos et urbes desalari, cum prefecti molesti fuerínt.

 



[1] Estos datos en francés de la etiqueta y del tejuelo podemos traducirlos como:  Mexicano 287. Manuscrito. Un cuaderno en folio. 18 páginas. Traducción en lengua nahuatl por el padre Pichardo de algunas fábulas de Esopo. No. 287. Volúmen de 9 hojas. 6 de agosto 1898.

[2] La "c" sobre una "y".

[3] La "hu" sobre una "m".

[4] La segunda "c" sobre la "qu".

[5] La  "il" sobre una letra ilegible.

[6] La segunda "t"  sobre una letra ilegible.

[7] La segunda "a" sobre una "ce".

[8] La primera "c" sobre una "n".

[9] La "tl" sobre una "n".

[10] Una "c" sobre la "l".

[11] La "lli" tachada.

[12] Sobre la primera "q" una "Q".

[13] La "n" sobre una letra ilegible.

[14] La  "h" sobre una letra ilegible.

[15] La "n" sobre  una "i".

[16] La "tl" sobre "ten" o "têco".

[17] Los dos paréntesis no se cierran.

[18] La "c" sobre una letra ilegible.

[19] La "n" sobre una letra ilegible.

[20] Error del escribano, volvió intitular la fábula en nahuatl, dice: "El viejo y la muerte".

[21] Esta palabra sobre una "si".

[22] Sobre la "n" una "d".


 
Facsimilar Presentación Traducción